Gamonal igual a resistencia

Cada noite, durante a batalla que libra a policía nas rúas do barrio de Gamonal, pódense escoitar as voces dos veciños desde as súas fiestras. Por algunha razón inexplicable, son maioría os gritos das mulleres, máis afiados, máis parecidos a un queixume, que chaman cobardes aos policías. E acompañan a súa voz do son metálico dos cubertos golpeando as cacerolas. Esa é a sinfonía que persegue cada movemento dos axentes antidisturbios, que buscan na noite a mozos violentos vindos de fóra e non os atopan. Corenta detidos, 40 veciños, ese é o balance dos primeiros días.

Durante a mañá do martes, a voz da revolta estendeuse por vez primeira polos colexios e institutos. Formáronse piquetes informativos e os profesores daban conta de que, nas clases de bachillerato, faltara moita xente. ?Podería dicirse que case a metade dos alumnos non han ir a clase?, manifestaba un xefe de estudos. Burgos amenceu con choiva, así que foron os mozos quen custodiaron durante todo o día e baixo unha carpa de plástico, a chamada zona cero.

Basta entrar en calquera abastecemento para advertir que a notoriedad adquirida polo Gamonal é o comentario inevitable. ?Quitámoslle tempo a Rajoy e ao Obama?, dicía un ancián ante as imaxes de televisión nunha cafetería. Hai un sentimento de satisfacción polo atraso das obras e por colocar ao barrio no mapa da actualidade. Ese orgullo de pertenencia ao barrio é un sentimento que vén de lonxe: ?Gamonal é sinónimo de resistencia?, explica Begoña Bernal, profesora de Xeografía Humana da Universidade de Burgos e autora dun libro sobre os antecedentes deste barrio (De Gamonal a Burgos, editorial Aldecoa). ?Moita xente xa non se acorda, pero cando o secuestro de Ortega Lara, había cada luns unha manifestación na Praza Maior, pero cada xoves había outra no Gamonal, un barrio que ha ter unha vocación de resistencia que non existe noutros distritos de Burgos?.
Coñecido é que, ata 1955, Gamonal foi un pobo que bordeaba o camiño de Santiago. En tempos afastados, sé do monasterio de San Juan de Ortega, cuxos monxes jerónimos dedicábanse a recoller os cadáveres do camiño para darlles sepultura. Chegado o século XVII, esta orde decidiu doar aos 14 veciños de Gamonal o uso e goce dos seus pertenencias e todas as súas terras, a eles e aos seus herdeiros, por un complexo sistema coñecido como enfiutesis, de tal xeito que ao morrer o herdeiro ou o seu viuda, o alcalde facía pública a vacante e realizaba a adjudicación por quenda entre os veciños máis antigos. Era unha especie de herdanza colectiva ou gestionada colectivamente.

Situado no camiño que se dirixe a Irún por unha banda e a Logroño polo outro, o municipio de Gamonal serviu tamén de lugar onde se comezaron a instalar empresas, entre outras cousas porque non pagaban impostos. Á vez que Gamonal dispoñía de terras e dunha saída natural cara ao norte, carecía de auga, abastecemento para o que dependía do Concello de Burgos. Os intentos de Burgos por anexionarse Gamonal e os deste pequeno pobo por atrasar a anexión duraron varios séculos.

?A burguesía non quería obreiros no centro de Burgos, así que a construción dun polo industrial significou a definitiva expansión de Gamonal a finais dos anos 50?, explica Begoña Bernal, ?onde se concentrou unha tipo de urbanismo intensivo con poucas dotaciones?. Unha sucesión desordenada de bloques altos terminou sementando a saída de Burgos pola nacional de Irún e determinando o perfil da rúa Vitoria, a principal avenida da cidade. ?Ninguén planificou aparcamientos porque ninguén se imaxinaba que os obreiros chegasen algún día a ter coches?, significa Bernal. ?Pola contra, Gamonal desenvolveuse sempre como un barrio cohesionado e con tendencia ao asociacionismo?.

A diferenza de calquera outro distrito de Burgos, canto sucede en Gamonal é posible seguilo a través das redes sociais, acompañado de fotos e imaxes en movemento. Hai representantes de diferentes asociacións, pero non un único líder. Esa imaxe de ausencia de portavoces no medio dun conflito, de espírito asembleario recorda ao coñecido a partir do Movemento 15-M. Manexar a notoriedad adquirida será un problema. Expertos policiais recoñecen que as palabras de Francisco Martínez, secretario de Estado de Seguridade, acusando a ?turistas radicais? de ser os provocadores do conflito, non foron moi afortunadas. ?Case supón unha invitación a radicais doutras cidades?, sinala un mando policial. As noticias sobre o incremento de dotación policial van acompañadas dos preparativos da festa dos pericos, a celebrar este venres no centro do que foi o antigo pobo de Gamonal. Os veciños cruzan apostas sobre a presenza do alcalde.